ตอนที่61:กิจวัตรประจำวันในผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง
กิจวัตรประจำวันในผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง
ภาวะการกลืนลำบาก
ภาวะการกลืนลำบาก หมายถึง ภาวะที่มีขบวนการกลืนบกพร่องหรือถูกรบกวน ทำให้ไม่สามารถกลืนน้ำและกลืนอาหารได้เหมือนปกติ เช่น กลืนช้า กลืนแล้วเจ็บ หรือกลืนไม่ลง
การตรวจประเมินภาวะการกลืนลำบาก
1. สภาวะของผู้ป่วย
– ดูระดับความรู้สึกตัว ผู้ป่วยต้องมีระดับการรู้สึกตัวดี
2. ความสามารถในการกลืน
2.1 โครงสร้างของช่องปาก สังเกตความผิดปกติของช่องปาก
– ฟันปลอม
– แผลในปาก
– เลือดออกในช่องปาก
2.2 การทำงานของกล้ามเนื้อ
– ปาก : การห่อปาก ภาวะน้ำลายไหล การปิด-เปิดปาก
– ลิ้น : ดูการแลบลิ้น การเคลื่อนไหวไปด้านหลัง
– ขากรรไกร : ดูการปิด-เปิด การเคลื่อนไปด้านข้าง
2.3 การทดสอบ Oral Apraxia
– ในกรณีที่ผู้ป่วยไม่มีภาวะอ่อนแรงของกล้ามเนื้อในช่องปาก ทดสอบโดยการออกคำสั่งให้ทำตาม แล้วดูว่าทำได้ทันที หรือต้องทำให้ดูก่อน
2.4 ทดสอบความสามารถในการกลืน
– ดูการสำลัก/ไม่สำลัก น้ำลายตัวเอง
– น้ำ 5 cc.-10 cc.
– คลำกล่องเสียง ขณะกลืนน้ำลาย (ดูว่ามีการเคลื่อนไหว หรือไม่) และดูระยะเวลาในการกลืน ใช้เวลามากที่สุด 1-3 วินาที
– อมลมในปากแล้วกดแก้ม (ดูว่ามีลมออกจากปาก หรือจมูก)
– ดูจำนวนครั้งในการกลืนอาหารในแต่ละคำจนหมด
– ดูอาหารและน้ำที่เหลือในปาก
– เสียงผิดปกติ เช่น เสียงแหบ (hoarseness) หรือ ออกเสียงลำบาก (Dysphonia) หรือ เสียงพร่า (Gurgling voice/Wet voice)
การรักษา/ฟื้นฟูของภาวะการกลืนลำบาก
1. การจัดท่า
ท่านั่ง : จัดท่าให้สะโพกและเข่างอเล็กน้อยจะช่วยยับยั้งความตึงตัวของกลุ่มกล้ามเนื้อเหยียด โดยเฉพาะกล้ามเนื้อคอ ควรให้มีการก้มตัวไปด้านหน้าเล็กน้อย ทำได้โดยหนุนหมอนใต้หลังของผู้ป่วย โดยคำนึงถึง
- สมดุลการทรงตัว ลำตัว คอ และเชิงกรานไม่เอียงไปทางด้านใดด้านหนึ่ง
- นั่งบนผิวเรียบไม่ยืดหยุ่น เท้าวางราบบนพื้น
- เข่างอ 90 องศา
- ลำตัวโน้มไปด้านหน้าเล็กน้อย
- ลงน้ำหนักบนสะโพกทั้งสองข้างเท่ากัน
- หลังตรง
- มือวางบนโต๊ะ
- ศีรษะและคออยู่กึ่งกลางลำตัวและก้มหน้าเล็กน้อย
- ในกรณีที่ผู้ป่วยทรงตัวไม่ดี อาจพิจารณาให้อยู่ในท่านั่ง โดยใช้หมอน หรืออุปกรณ์ช่วยพยุงตัว
2. การออกกำลังกายกล้ามเนื้อ
2.1 ริมฝีปาก
– ทำปากจู๋ เป่าเทียน
– เม้มริมฝีปาก ยิ้มกว้างๆ
– การนวดกระตุ้นกล้ามเนื้อรอบปาก
– กลั้วน้ำ
2.2 ลิ้น
– อมเกร็ดน้ำแข็งขนาดพอคำ (ให้ก้มหน้าเล็กน้อย ห้ามเงยหน้าเพราะจะทำให้หลุดลงคอ)
– การเคลื่อนไหวลิ้น ให้เลียริมฝีปาก หรือเลียไอศกรีม
– ไม้กดลิ้น กดกลางลิ้นและข้างปาก
– ให้ออกเสียง “ลา ลา คา คา คาลา คาลา”
2.3 ขากรรไกร
– ใช้มือโยกขากรรไกรไปมา
– ให้อ้าปาก หุบปาก
3. การรักษา Oral apraxia
สอนโดยการสาธิตให้ดู หรือใช้รูปภาพ หรือใช้วีดีโอ และใช้การสะท้อนกับสายตาและการมองเห็นร่วมด้วย เพื่อให้เกิดการเรียนรู้จากการลองผิด ลองถูก สอนจากท่าง่ายไปท่ายาก และให้ทำซ้ำๆ
4. อาหาร ลำดับขั้นตอนการเลือกอาหาร เรียงจากง่ายไปยากดังนี้
4.1 อาหารบด หรือปั่นข้น เช่น โจ๊กข้น ฟักทองบด กล้วยขูด/บด สังขยา ไอศกรีม
4.2 อาหารบด หรือปั่นปานกลาง เช่น ข้าวโอ๊ต ข้าวปั่น
4.3 อาหารอ่อนข้น เช่น โจ๊ก ข้าวต้มข้นๆ ข้าวสวยนิ่มๆ เนื้อสัตว์บด
4.4 อาหารทั่วไป เช่น ข้าวสวย ผลไม้ ผักต้ม
4.5 อาหารเหลวใส เช่น น้ำผลไม้ น้ำนม น้ำข้าว
หมายเหตุ : ควรหลีกเลี่ยงอาหารที่มีเครื่องเทศ และมีรสชาติที่เปรี้ยวเกินไป โดยเฉพาะ น้ำส้มสายชู
ทดสอบ Oral apraxia
- แลบลิ้นออกมา
- เอาลิ้นแตะจมูก
- เอาลิ้นแตะคาง
- กัดริมฝีปาก
- ทำปากจู๋
- ทำแก้มป่อง
- ยิงฟัน
- ทำฟันกระทบกันเบาๆ
- แกว่งลิ้นไปมา ซ้าย-ขวา
- ผิวปาก
- ยิ้ม
- กระแอม
- เลียริมฝีปาก
- อ้าปากกว้างๆ
- เป่าลม
- แลบลิ้น
- ห่อลิ้น
- ฟันกัดลิ้นเบาๆ
- ไอ
- กระดกลิ้น
- ทำแก้มป่อง ซ้าย-ขวา
- เม้มปาก ใช้ลิ้นเลียฟันบนด้านนอก
- ใช้ลิ้นดันแก้มซ้าย-ขวา
- ยื่นริมฝีปากล่าง
สอบถามเพิ่มเติมได้ที่ คลินิกกายภาพบำบัดเฟิร์ส ฟิสิโอ
www.firstphysioclinic.com สายด่วน 085-264-4994
More